Een simpele manier om naar het verschil te kijken tussen politici en populisten is dat populisten gewoon veel beter getraind zijn in beïnvloedingspsychologie. Populisten zijn er door geobsedeerd, ze hanteren het met militaire discipline en ze kopiëren zorgvuldig elkaar. De reden waarom we op zoveel plekken een populistische lente meemaken is omdat er een gecoördineerde strategie achter zit, met een relatief smal netwerk van spelers achter zit die geld, kennis en technologie ter beschikking stellen om overal rechts-populisten te laten winnen.
Dat het een gecoördineerde strategie is, is niet zo moeilijk om te zien. Elke populist in elk land voert campagne met exact dezelfde verhaallijn:
- De politieke elite heeft er een puinhoop van gemaakt.
- Politici hebben geen connectie meer met wat er leeft bij het volk. Moslims bedreigen ons bestaan.
- Racistische uitspraken worden geframed als “vrijheid van meningsuiting.” De populisten claimen dat ze “tenminste het lef hebben om de feiten te benoemen” en “de stem van het volk vertegenwoordigen.”
- Er wordt een wereld gecreëerd van vijanden (intellectuelen, media, linkse mensen) die het probleem niet willen zien.
- De woorden “waarheid” en “leugen” worden ontzettend belangrijk. Alle energie gaat op in het wegzetten van de ander als leugenaars en boeven.
Sounds familiar? De enige manier waarop Trump, Wilders, Nigel Farrage, Le Pen en Filip De Winter van elkaar verschillen is de taal waarin ze dit verhaal brengen. “Eigen Volk Eerst”, “Nederland weer van Ons”, “Les Francais d’abord”, “Make America Great Again”, de minieme variatie getuigt van zo’n gebrek aan verbeeldingskracht, dat je bijna zou gaan denken dat het niets met bezieling en inspiratie te maken heeft, maar alles met het uitvoeren van een zorgvuldig uitgedachte en goed uitgevoerde strategie.
Van Donald Trump weten we dat hij een pure verkoper is. Nigel Farage was zo geschrokken van het succes van zijn massabeïnvloeding, dat hij meteen opstapte. Geert Wilders grootste nachtmerrie is het winnen van de verkiezingen, want daar heeft hij noch het personeel, noch de leiderschapscapaciteiten, noch de intelligentie en sociale skills voor.
Wat deze mannen en vrouw zo succesvol maken is dat ze meesters zijn in het verkopen van een verhaal. Het verhaal dat ze verkopen heeft alles in zich van het perfecte filmscript: een spectaculaire bedreiging die de held van het verhaal – de gewone man – bedreigt. Een bureaucratie die het intussen compleet verpest, een lone-ranger held die het voor de gewone man opneemt, maar die het leven zuur gemaakt wordt door de elite, enz…
Populisten hebben een ongelooflijk simpele lezing van de wereld. Dat verhaal vertellen ze op een spectaculaire manier en dat verhaal herhalen ze op een gedisciplineerde manier. Jaren aan een stuk.
Plaats daartegenover een gewone politicus. Hij is de meerderheid van zijn tijd bezig met beleid. Voor hem is campagnevoeren een noodzakelijk kwaad. Er is gedurende zijn politieke werk intussen al de hele tijd op hem ingebeukt door de populist, die hem weg heeft gezet als iemand van de elite die totaal vervreemd is van “het volk”. Deze persoon moet dan vervolgens campagne gaan voeren. In zijn hoofd is het simpel: hij denkt dat hij zijn beleidsideeën moet pitchen om de gunst van de kiezer te winnen. Hij gaat er van uit dat verkiezingen een strijd tussen ideeën is en dat de kiezer na rustig nadenken, een keuze gaat maken voor de partij met het beste idee.
Terug naar de populist. Dit is het punt waarop hij helemaal in zijn element geraakt. Want hij voert de strijd met heel andere wapens. Wat zo knap is aan de framing strategie van de populist, is dat elke aanval tegen het frame het alleen maar versterkt. Is er een oud dametje door een Marokkaan overvallen? De schuld van Mark Rutte en zijn gefaald vreemdelingenbeleid. Loopt het niet goed op een ministerie? Zie je wel: incompetente elite die elkaar postjes doorstuurt. Word je aangeklaagd voor racisme? Zie je wel: De media en zelfs de rechters hebben het op de vrijheid van meningsuiting gemunt. Word je met feiten gewezen op het tegendeel van je beweringen? Diskwalificeer experts als mensen die niets snappen van hoe mensen zich echt voelen.
De reden waarom Geert Wilders veel hoger in de peilingen staat dan zijn marktaandeel eigenlijk zou mogen doen verwachten – slechts 9% van de Nederlanders vindt zichzelf ook echt racist – heeft alles te maken met het feit dat hij het simpelste verhaal heeft en dat zeer gedisciplineerd herhaalt. Zijn framing strategie bestaat er in dat hij al jaren aan een stuk een wereld aan ons presenteert waarin politici graaiers zijn en werken voor de rijken, een wilde horde moslim immigranten op het punt staan ons land af te pakken en “only one man” de boel kan redden. En intussen staan echte politici zich uit de naad te werken om de aandacht te trekken naar hun plannen over de zorg en het onderwijs. De verhalen gaan alle kanten op, de discussie is technisch, de uitkomst is abstract, de toon is elitair… In het kort: In alles wat je staat te doen, bevestig je het frame dat de populist van je heeft geschetst.
Het is hartverscheurend om te zien hoe goedbedoelde politici met compleet de verkeerde wapens de strijd aangaan. In de gecoördineerde framing oorlog van de rechtse populisten, zijn ze gewoon machteloos. Het is alsof ze met speelgoedwapens in Allepo rondlopen. Ze hebben geen idee hoe ze met de grove beledigingen om moeten gaan, hoe ze een debat aan moeten gaan en hoe ze de populist kunnen diskwalificeren. In mijn volgende column verken ik de strategieën om dit goed te doen.
