De Amerikaanse filosoof Richard Rorty argumenteerde dat filosofie en moraal waardeloos zijn voor het dagelijkse leven, omdat ze ons proberen wijs te maken dat er zoiets zou zijn als universele wetten en principes die het leven richting geven. Hij noemt mensen die hierin geloven utopisten. De utopist vindt dat omdat iets zo zou moeten zijn, dat het ook uiteindelijk zo zal worden. Omdat Joden en Palestijnen allebei vinden dat ze historisch recht hebben op hetzelfde stuk grond, zullen ze elkaar tot in de eeuwigheid blijven bestrijden. Tegenover de Utopist staat de Pragmaticus. De pragmatist is volgens Rorty iemand die geen interesse heeft in de grote begrippen als Moraal, Rechtvaardigheid en Waarheid. Voor de pragmaticus is dit hoogstens literatuur. De pragmaticus is vooral geïnteresseerd in effect: Wat is er nodig om iets in beweging te krijgen? Wat is er nodig om de mensheid tegen zichzelf te beschermen? Hoe ontwerpen we gelijkheid in kansen? De pragmaticus weet dat de grootste vijand van het bereiken van vooruitgang, de principiële opvattingen zijn.
Ik moet aan Rorty’s onderscheid denken wanneer ik de media verslag zie brengen van de Grote Populisten van deze tijd. Media hebben iets pervers: aan de ene kant roepen ze moord en brand en schande over de verrechtsing van de samenleving en de verharding van het debat, en aan de andere kant geven ze continu podium aan deze stemmen. Er is even veel ruimte voor de destructieve nonsens van de PVV, de absurde paranoia van het Brexit-kamp als voor genuanceerde en onderbouwde ideeën over hoe we de maatschappij wel kunnen inrichten. Nieuwsmedia verstoppen zich achter het principiële argument dat ze onpartijdig zijn en ruimte moeten geven aan alle stemmen in een democratie, maar weigeren in te zien dat ze door steeds radicalere ideeën te presenteren als één van de mogelijke alternatieven, ze de brandstof vormen om deze ideeën legitimiteit te geven. Kortom: Hun utopisch denken, leidt in de praktijk tot het baren van monsters.
Lesley Moonves, de baas van het Amerikaanse TV-station CBS zei laatst: “Trump is bad for America, but great for CBS”. En Rupert Murdoch, die alle Engelse Tabloids in handen heeft en al jaren hardnekkig zijn media kanalen gebruikt om het anti-Europa sentiment aan te wakkeren zei een tijdje terug in een interview “Wanneer ik naar Downing Street 10 ga, dan wordt naar me geluisterd. In Brussel luistert niemand”. Kortom: Brexit-propaganda heeft eigenlijk tot doel om Murdoch’s macht verder uit te breiden.
En zo komt pijnlijk naar boven hoe pervers het mediaspel in elkaar zit: Om het commerciële beest van de krant te voeden heeft de krant alle belang bij conflict, angst, en dreiging. Dat maakt van nieuwsconsumenten verslaafde gebruikers. Om hun commerciële belangen veilig te stellen zijn ras-kapitalisten als Rupert Murdoch een Lesley Moonves bereid om de massa in gevaarlijke richtingen te sturen. En intussen vinden journalisten van de ‘redelijke’ media dat ze principieel moeten zijn om datgene te verslaan wat nu eenmaal de realiteit overheerst. Maar wat als populisten en extreemrechts nu juist exact daardoor zoveel terrein aan het winnen zijn? Juist omdat ze altijd en overal mediamomenten weten te creëren? Ik zag een tijdje terug een tabel die een haast perfecte correlatie toonde tussen het marktaandeel van Trump en de mate waarin de media over hem spraken. Al zijn bullshit is exact alleen maar daar op gericht. We zitten vast in een shitstorm waarin de belangen van de populist en de belangen van de commerciële mediabedrijven perfect op elkaar aansluiten.
Terwijl de journalist principieel vindt dat hij ‘de realiteit verslaat, in al zijn facetten’, wordt hij intussen bewust misbruikt door de populist die hem voedt met de sensatie die voor kijkcijfers en leescijfers zorgt. Zolang media blind blijven voor de onmogelijkheid om onafhankelijk te zijn, zal de macht over de beïnvloeding van de massa altijd terecht komen bij degene die het sensatiespel het allerbest in de vingers heeft. Het wordt tijd dat media iets pragmatischer om beginnen te gaan met de macht die ze hebben, of ze dat nu willen of niet.
Eerder verscheen op deze behavioural design blog over media en macht:
- The Rise of the Loser, some thoughts on the design of power
- Hoed u voor de perverse macht van cijfers
- De XTC-hysterie en Nederlands Obsessie met Regels. Waarom in elk beleidsteam een gedragsontwerper zou moeten zitten.
